Skarga pauliańska

Niekiedy zdarza się, że dłużnik, który nie chce spłacić należności wyprzedaje swój majątek lub wyzbywa się go w inny sposób, np. przekazując go w darowiźnie na rzecz swojej rodziny. W ten sposób dłużnik chce doprowadzić do sytuacji, w której przeprowadzenie egzekucji komorniczej wobec niego nie będzie możliwe. Jednak na takie postępowanie jest sposób. Wystarczy skorzystać ze skargi pauliańskiej. Jakie warunki należy spełnić, aby móc sięgnąć po to rozwiązanie?

Co to jest skarga pauliańska?

Skarga pauliańska jest jednym z rodzajów powództwa, którego rozpoznawaniem zajmują się sądy cywilne. Uwzględnienie skargi pauliańskiej oznacza tzw. bezskuteczność czynności prawnej, którą podjął dłużnik, aby wyzbyć się swojego majątku. Chodzi tu najczęściej o takiej czynności, jak sprzedaż czy darowizna – a więc potocznie określane „przepisanie” majątku na inną osobą, najczęściej członka bliskiej rodziny. Jeżeli czynność ta okaże się bezskuteczna, wierzyciel będzie mógł przeprowadzić egzekucję z danego składnika majątku tak, jakby nadal był on własnością dłużnika. Tym samym instytucja skargi pauliańskiej uniemożliwia dłużnikowi udaremnienie egzekucji poprzez wyzbycie się swojego majątku.

Kto może skorzystać ze skargi pauliańskiej?

Jednak, aby skarga pauliańska okazała się skuteczna konieczne jest spełnienie wszystkich jej warunków określonych w Kodeksie cywilnym. Podstawowym pytaniem zawsze pozostaje kto może skorzystać ze skargi pauliańskiej. Ma ona zastosowanie jedynie do czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli. Tym samym skarga pauliańska może być wykorzystywana przez wierzycieli dłużnika, którzy zostali przez niego pokrzywdzeni. Co to oznacza? Odpowiedź z kolei na to pytanie pozwala ustalić, jakie są warunki do skorzystania ze skargi pauliańskiej.

Warunki skorzystania ze skargi pauliańskiej

Kodeks cywilny stanowi, że skarga pauliańska jest dopuszczalna wówczas, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową. Dlatego, aby mogło dojść do zastosowania skargi pauliańskiej konieczne jest spełnienie kilku warunków. Pierwszym i niejako podstawowym z nich jest to, aby dłużnik dokonał czynności prawnej. Należy pamiętać, że Kodeks cywilny nie precyzuje jaka dokładnie ma być to czynność prawna. Jednak zawsze musi jej towarzyszyć świadomość pokrzywdzenia wierzyciela.

Skarga pauliańska zostanie uwzględniona przez sąd tylko wówczas, gdy osoba trzecia, na rzecz której dłużnik dokonał czynności wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć. Każda z tych okoliczności musi zostać wykazana przez wierzyciela, składającego skargę pauliańską. W praktyce nie zawsze jest to proste, tym bardziej, że zawsze należy odpowiednio ocenić okoliczności konkretnego przypadku. Dlatego zawsze warto skorzystać z domniemań wprowadzonych przez ustawodawcę w kwestii skargi pauliańskiej.

Co to jest czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli?

Domniemanie prawne to po prostu pewne założenie, które wprowadza się do przepisów prawa, aby ułatwić ich stosowanie. W zakresie regulacji dotyczących skargi pauliańskiej ustawodawca wprowadził kilka takich domniemań. Pierwszy z nich odnosi się do ustalenia co to znaczy, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Otóż Kodeks cywilny stanowi, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Co to oznacza?

Jeżeli okaże się, że dłużnik w wyniku dokonanej przez siebie czynności prawnej – chociażby darowizny lub sprzedaży – nie jest w stanie regulować swoich zobowiązań, bądź ma z tym jeszcze większe problemy, niż przed dokonaniem tejże czynności, to spokojnie możemy założyć, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jeżeli wierzyciel sięgnie po to domniemanie przed sądem, to dłużnik będzie musiał udowodnić, że jest inaczej.

Kto jest świadomy działania dłużnika w celu pokrzywdzenia wierzycieli?

Jak wiadomo, uwzględnienie skargi pauliańskiej przez sąd jest możliwe tylko wówczas, gdy osoba trzecia wiedziała lub mogła się dowiedzieć (przy zachowaniu należytej staranności), że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W praktyce udowodnienie takiej wiedzy przed sądem może wydawać się bardzo trudne. Jednak ustawodawca uprościł to zadanie wprowadzając także w tym obszarze stosowne domniemanie.

Otóż zakłada się, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Przy czym przez osobę bliską rozumie się tutaj nie tylko osoby pozostające w sformalizowanym związku małżeńskim czy członków rodziny. Kwestie formalne nie mają tu znaczenia, a liczy się tylko to, czy pomiędzy dłużnikiem a osobą, na rzecz której dokonał czynności prawnej istnieją „bliskie stosunki”.

Czynność prawna ze stałym kontrahentem

Podobne domniemanie stosuje się wówczas, gdy dłużnik dokonał czynności prawnej na rzecz swojego stałego kontrahenta. Kodeks cywilny stanowi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Co istotne – nie ma obowiązku, aby obydwie strony takiej czynności prawnej były przedsiębiorcami. Wymóg ten nie dotyczy dłużnika, stąd nie ma obowiązku, aby – przy stosowaniu omawianego tu domniemania – prowadził on działalność gospodarczą.

Skarga pauliańska a darowizna

Z praktycznego punktu widzenia skarga pauliańska jest najprostsza do zastosowania w przypadku dokonania przez dłużnika darowizny. Jeżeli w momencie jej dokonywania dłużnik był już niewypłacalny – a więc nie miał możliwości spłacania swoich zobowiązań – zakłada się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Domniemanie to obowiązuje także wówczas, gdy dłużnik stał się niewypłacalny w skutek dokonania darowizny.

Przy darowiźnie, którą można zaskarżyć w drodze skargi pauliańskiej jeszcze prościej przedstawia się kwestia wiedzy obdarowanego o tym, że darczyńca działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli. W omawianym tu przypadku w ogóle nie trzeba przed sądem udowadniać tej kwestii. Kodeks cywilny jasno stanowi, że przy takich czynnościach prawnych, jak darowizna nie ma znaczenia czy darczyńca wiedział, a nawet czy mógł się dowiedzieć o tym, że dłużnik działa w celu pokrzywdzenia wierzycieli.

Czy trzeba iść do sądu?

Ze skargi pauliańskiej można skorzystać na dwa sposoby: wytaczając powództwo lub zgłaszając stosowny zarzut w czasie trwającego już postępowania. Nie ma możliwości skorzystania ze skargi pauliańskiej poza postępowaniem sądowym. Jednak niekiedy zdarza się tak, że sam fakt złożenia przez wierzyciela powództwa paulińskiego już działa motywująco na dłużnika, który wówczas po prostu spłaca swoje należności. Czasami obowiązek ten wypełnia także osoba, która otrzymała majątek od dłużnika.

Jak wygląda postępowanie w sprawie skargi pauliańskiej?

Złożenie skargi pauliańskiej do sądu rozpoczyna postępowanie cywilne, które właściwie nie różni się od innych procesów cywilnych. Kluczową kwestią jest właściwe przygotowanie samego pozwu. Należy w nim wskazać na wszystkie okoliczności świadczące o tym, że dłużnik działał w celu pokrzywdzenia swoich wierzycieli, a także przedstawić dowody na potwierdzenie wysuwanych twierdzeń. Oczywiście już na tym etapie warto powołać się na wszystkie domniemania, które mogą mieć zastosowanie w sprawie. Odpowiednie argumenty należy powołać także w czasie postępowania przed sądem.

Termin na złożenie skargi pauliańskiej

Poza tym przy składaniu skargi pauliańskiej należy pamiętać o konieczności zachowania odpowiedniego terminu. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, ze skargi pauliańskiej można skorzystać w ciągu pięciu lat od dnia dokonania czynności przez dłużnika. Po tym terminie prawo do złożenia powództwa paulińskiego lub zgłoszenia zarzutu wygasa. A więc sąd nie będzie mógł ich uwzględnić.

Koszty związane ze złożeniem skargi pauliańskiej

Złożenie skargi pauliańskiej w sądzie wiąże się z koniecznością poniesienia stosownej opłaty. Wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu. Ten z kolei – najczęściej – stanowi kwotę, jaką wierzyciel chce wyegzekwować od dłużnika. Warto przy tym pamiętać, że pod koniec zeszłego roku w Ministerstwie Sprawiedliwości rozpoczęto prace, które mają doprowadzić do zmiany tego stanu rzeczy. W myśl projektowanych zmian w prawie dotychczasowe zasady ustalania opłaty od skargi pauliańskiej miałyby obowiązywać do kwoty 20 tys. zł. Powyżej tej kwoty miałaby funkcjonować opłata stała w wysokości 1 tys. zł. Jednak obecnie jest to jedynie pomysł, który nie wiadomo kiedy i czy w ogóle zostanie zrealizowany.

Korzystna sytuacja wierzyciela, który wygrał przed sądem

W każdym razie w przypadku, gdy dłużnik wyzbywa się majątku, z którego wierzyciele mogliby przeprowadzić egzekucję, skarga pauliańska przeważnie jest najlepszym rozwiązaniem. Tym bardziej, że wygranie sprawy zainicjowanej skargą pauliańską często stanowi dla wierzyciela jedyną perspektywę na odzyskanie swoich należności.